Dziecięce lęki są jednymi z najstraszniejszych, jakich można doświadczyć w całym życiu. Dzieci nie mają jeszcze ani aparatu pojęciowego, ani wystarczająco wielu doświadczeń, by radzić sobie z trudnymi emocjami. Jedną z metod, po które warto sięgać, by pomóc dziecku radzić sobie w problematycznych sytuacjach, są baśnie i bajki terapeutyczne. Poznaj wartościowe pozycje dostępne na polskich rynku.

O tym, że czytanie dzieciom przynosi wiele korzyści, nie trzeba dziś już chyba nikogo przekonywać. Kiedy dziecko słucha czytania na głos, uczy się rozumienia tekstu i skupiania uwagi - to trudna i ważna umiejętność, szczególnie w dzisiejszych czasach, gdzie niemal każde dziecko jest przestymulowane.

Słuchając czytania dzieci uczą się języka i wzbogacają swoje słownictwo, ponieważ język pisany w książkach jest nieco inny niż ten, którym posługujemy się na codzień. Czytając rozwijamy wyobraźnię i kreatywność dziecka, a warto wiedzieć, że niećwiczona kreatywność zanika. Dlatego tak ważne jest, aby systematycznie ją podsycać. No i nie należy zapominać o czystej przyjemności spędzania razem z dzieckiem czasu podczas poznawania przygód bohaterów książek.

"Głośne czytanie rozbudowuje i ćwiczy pamięć. Warto dodatkowo po skończeniu czytania porozmawiać z dzieckiem: jaki bohater najbardziej mu się spodobał, co zapadło mu w pamięć. Pamiętajmy także, że czytając dziecku, zachęcamy je do samodzielnego czytania i sprawnego pisania, rozwijamy jego inteligencję, a przy okazji również swoją" – zwraca uwagę pedagog rodzinna Katarzyna Piekarczyk z organizacji Famiga.

Nie sposób nie zauważyć, że czytając dziecku rodzic jest tylko dla niego, a to buduje więź i wspomaga inteligencję emocjonalną, co w przyszłości będzie skutkowało łatwiejszym znajdowaniem rozwiązań dla problemów. I wreszcie - czytanie na głos daje dziecku wytchnienie i relaks, bo przez chwilę może nic nie robić.

Książki pobudzające kreatywność i spostrzegawczość

Wszystkie książki rozwijają te umiejętności, a poniższe są szczególnie rekomendowane:

•     „Kolory” H. Tullet,  wyd. Babaryba;
•     „Kto się schował” S. Onishi, wyd. Alfabet;
•     „Co jest w środku” K.  Zięba wyd. Multico;
•     “Gabinet zoologii” K. Davies, wyd. Dwie siostry;
•     “Płaszcz Józefa” S. Taback,  wyd. Format;
•     “O tych którzy się rozwijali” I. Chmielewska wyd. Media Rodzina;
•     “Co!?” K. Lum, wyd. Tatarak.

Bajki terapeutyczne

Na rynku dostępna jest oferta bajek terapeutycznych, które skonstruowane są w taki sposób, by dziecku pomóc w rozwiązaniu jego problemów. Wyróżniamy trzy ich typy: relaksacyjne, psychoedukacyjne i psychoterapeutyczne. Agnieszka Jaszczyk i Beata Kochaniak, autorki "Czarodziejskiego pyłku, czyli metafory i bajki we wspomaganiu rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym" napisały: “konstrukcja bajki powinna zawierać elementy, które pozwolą dzieciom utożsamiać się z bohaterem opowiadania, a na zakończenie rozładować wszelkie powstałe napięcia, tak żeby się poczuł spokojne i bezpieczne”.

Bajki terapeutyczne przede wszystkim oddziałują na wyobraźnię dziecka. Ich rolą jest eliminowanie lub zmniejszanie lęków dziecka – czytamy mu po to, aby pozbyło się tych lęków. Dzięki takim opowiadaniom dzieci dowiadują się, że mogą kontrolować swoje zachowania i modyfikować te nieadekwatne. Zwiększają przy tym świadomość istnienia i rozumienia różnych uczuć i emocji.

"Przy pomocy opowiadanych historii pokazujemy dziecku pożądane zachowanie bohatera w trudnej sytuacji – historia opowiedziana jest w taki sposób, aby dziecko mogło go naśladować, mogło się z nim utożsamiać i wpływać na zmianę zachowań za pomocą wzmocnień pozytywnych i negatywnych" – wyjaśnia Katarzyna Piekarczyk.

Bajki terapeutyczne adresowane są do dzieci w wieku od 4 do 9 lat. Często świat jest w nich pokazany z perspektywy dziecka, czasami występują z nich czarodziejskie postaci, ale ostatecznie to nie one i nie magia pozwalają rozwiązać trudne sytuacje, lecz bohaterowie, czyli dzieci lub zwierzęta, które wcielają się w różne role. Te wymyślone, ale oparte o realne historie opowieści pomagają dzieciom asymilować lek, smutek, zazdrość czy strach i sprawić, aby te uczucia stały się dla dziecka zrozumiałe.

Bajki psychoedukacyjne

Celem bajki psychoedukacyjnej jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka, rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań. Jest w nich mowa o emocjach w taki sposób, aby rozwijały świadomość emocjonalną, uczyły rozpoznawać i nazywać emocje, tak by można sobie było w łagodny i naturalny sposób poradzić. Bohater bajki ma podobne problemy do tych, które przeżywa dziecko: nie chce mu się wstawać do szkoły, nie chce mu się chodzić do szkoły, boi się iść do dentysty, przeżywa rozstanie rodziców. Dziecko zdobywa więc doświadczenie i rozszerza swoją świadomość poprzez świat bajkowy, uczą go one zachowań w trudnej sytuacji.

"Bajki najczęściej stosuje się w profilaktyce, aby przygotować dziecko na nową, trudną sytuację, np. wizytę w nowym miejscu. Starajmy się wybierać taką bajkę, która jest najbardziej zbliżona do sytuacji, w której znajduje się dziecko. Wykorzystywane w nich różnego rodzaju symbole, porównania, metafory, dają dziecku możliwość wybrania sobie tego rozwiązania, które w danym momencie jest mu potrzebne. Bajka psychoedukacyjna oswaja dziecko z nową sytuacją, przedstawia mu ją w taki sposób, aby stała się zrozumiała, racjonalizuje ją. To niezwykle istotne, bo pomaga dziecku odnaleźć się w trudnej sytuacji" – wyjaśnia pedagog.

Maria Molicka w książce „Biblioterapia i bajkoterapia” wyjaśnia to tak: “W realnym życiu zbyt wiele się dzieje, relacje z innymi są niejasne, mają zbyt wiele uwarunkowań, implikacji, często też towarzyszą im emocje. Inaczej niż w świecie książki, bo tam łatwiej zrozumieć innych, a także odnaleźć siebie, czyli odkryć, zinterpretować i konstruować. Tam bez pośpiechu można znaleźć to, czego od wieków poszukują ludzie, czyli sensu wydarzeń, życia, także - może przede wszystkim - własnego. Inaczej ujmując, postaci świata książkowego pomagają odpowiedzieć na pytania, kim chcę być, dokąd zmierzam, jakim chcę być człowiekiem”.

Książki zawierające techniki relaksacyjne i uważności:

•     “ Jesteś kimś wyjątkowym. Relaksacje dla dzieci” M. Broda wyd. Mamania;
•     “Jesteś kimś wyjątkowym. Relaksacje dla (nieco) starszych dzieci” M. Broda, wyd. Mamania;
•     “Wyobrażanki. Ćwiczenia relaksacyjne dla dzieci” A. Olejnik wyd. Zielona Sowa;  
•     “Moja supermoc” E.Snel,  wyd. CoJaNaTo?;
•     „Uważność i spokój żabki” E. Snel, wyd. CoJaNaTo?.

(Zbyt) trudne emocje

Emocje, choć naturalne, bo wynikają z naszych potrzeb, nie dla każdego są zrozumiałe i łatwe do zidentyfikowania. Niektórym ciężko jest o nich mówić, wyjaśnić, zrozumieć. To dzieciństwo jest tym bezcennym czasem, kiedy uczymy się je rozróżniać, nazywać i wyrażać je w bezpieczny dla siebie i innych sposób. To szczególnie trudne dla dzieci, dlatego tak ważne jest, aby pomagać im w radzeniu sobie z emocjami poprzez rozróżnianie i nazywanie ich oraz konstruktywne wyrażanie emocji.

Poniżej lista propozycji przedstawiona przez Katarzynę Piekarczyk z organizacji Famiga.

Książki i bajki o emocjach

•     “12 ważnych w emocji. polscy autorzy o tym co czujemy”, praca zbiorowa, wyd. Centrum Edukacji Dziecięcej;
•     “Bajkoterapia czyli bajki-pomagajki dla małych i dużych”,  praca zbiorowa, wyd. Nasza księgarnia;
•     “Ciekawy świat emocji. Zadania z naklejkami”, wyd. Zielona Sowa;
•     “Bajka jak lekarstwo” A. Chamera-Nowak, K. Ippoldt, wyd. SBP;
•     “Kolorowy potwór” A. Lleans, wyd. Mamania;
•     “Co robią uczucia”  T. Oziewicz, A. Zając, wyd. Dwie Siostry;
•     “Grzeczna” G. Dahle, S. Nyhus, wyd. Ene Due Rabe;
•     “Uczucia Alicji” E.Woydyłło, M.Mazurek, M. Wierzchowski, wyd. Mando;
•     “Self-regulation. Szkolne wyzwania” A.Stążka-Gawrysiak Wyd. Znak;
•     “Kiedy nadchodzi smutek” E. Eland, wyd. Mamania;
•     “Szym Pansik ma zły humor” S. Lang, wyd. Papilon;
•     “Włosy mamy” G. Dahle, S. Nyhus, wyd. EneDueRabe;
•     “Po co się złościć” E. Zubrzycka , wyd. GWP Elżbieta Zubrzycka.

Wiara w siebie pomaga w życiu

Wiele dzieci ma problemy z poczuciem własnej wartości. A kiedy tak się dzieje, są smutne i nieszczęśliwe, a w ich życiu dochodzi do wielu trudnych sytuacji. "Łatwo się poddają albo w ogóle nie podejmują wyzwań, wstydzą się wyrażać własne zdanie. Nie wierzą w to, że ktoś może je lubić lub kochać, przez to często wchodzą w rolę ofiary, pozwalają się innym źle traktować, nie bronią się przed naruszeniem przez kogoś swoich granic. Takie dzieci idealizują innych, a jednocześnie deprecjonują siebie, nie lubią się wyróżniać, starają się raczej stać z boku, być niezauważalne. Niszczą dobre relacje i odrzucają szczęście, ponieważ uważają, że na nie nie zasługują. Potem często mają poczucie, że porażka to jedyne, co może je w życiu spotkać się i z czasem sfrustrowane zaczynają przejawiać agresywne zachowania, są podatne na zaburzenia odżywiania, samookaleczenia, stany lękowe i depresję" – pisze Margot Suderland w książce “Niska samoocena u dzieci”.

Dlatego warto uczyć dziecko, że akceptacja siebie to poczucie, że jest się wartościowym takim, jakim się jest. Pomóc mogą w tym książki. Oto kilka propozycji:

•     “Jesteś ważny, Pinku”, U. Młodnicka, A. Waligóra, wyd. Sensus;
•     “Wielka księga super mocy” S. Isern, R. Bonilla, wyd. Mamania;
•     “Mysz, która chciała być lwem”  R.Bright, J.Field, Wyd. Zielona Sowa;
•     “12 ważnych opowieści. Polscy autorzy o wartościach” oprac. Zbiorowe, wyd. Papilon;
•     “Jesteś kimś wyjątkowym” M. Broda wyd. Mamania;
•     “Tuli- pucho- kłaczek” B. Alemagna, wyd. Wytwórnia;
•     “Opowieści dla dzieci, które chcą uwierzyć w siebie” A. Rovira, F.Miralles, wyd. Czarna Owca ;
•     “Może” K. Yamada, wyd. Levyz.

Dziecięca przyjaźń

W uporaniu się z emocjami i budowaniu własnej wartości niezwykle ważna rolę odgrywa przyjaźń. Jednak jej rozumienie przez młodsze dzieci jest uzależnione od poziomu emocjonalnego i poznawczego, na którym dziecko znajduje się w danym momencie. "W książkach temat przyjaźni często przedstawiony jest jako relacja między zwierzątkami lub dzieckiem i zwierzęciem, bo dziecku najlepiej jest zrozumieć pojęcie przyjaźni na konkretnych przykładach. Warto podsuwać im książeczki, które w przystępny sposób wyjaśniają pojęciach, które ciężko wytłumaczyć i zobrazować" – mówi ekspertka.

Książki o przyjaźni:

•     “Przyjaźń. Opowiastki dla dzieci” L. Bormans,  wyd. Papilon;
•     “ Mój przyjaciel Szymon” K. Crowther, wyd. Ene due rabe;
•     “Ignatek szuka przyjaciela” P. Pawlak wyd. Nasza księgarnia;
•     “Mały żółty i Mały niebieski” L. Lionni,  wyd. Babaryba;
•     “Mały rybi król” C. Manchego, wyd. Cojanato;
•     “Wilk który się zgubił” R. Bright, J. Field,  wyd. Zielona Sowa.

Książki o miłości:

•     “Zakochana Akiko” Antoine Guilloppe,  wyd. Muchomor;
•     “Jakiego koloru są buziaki” R. Bonilla,  wyd. Tadam;
•     “Miłość” A. Desbordes, P.Martin, wyd. Entliczek.

Śmierć w życiu dziecka

Kolejnym trudnym do wyjaśnienia dziecku tematem jest śmierć. Nadal w wielu rodzinach to temat, rzadko mówi się o nim wprost. "Przez to, że śmierć została wykluczona z naszych domów, ciało od razu wywożone jest do kostnicy i nie rozmawiamy o niej głośno – dzieci nie mają o niej pojęcia" – zauważa Katarzyna Piekarczyk.

Dla małych dzieci bardzo ważne są okoliczności, które towarzyszą śmierci: smutek, ciemne ubrania, ceremonia pogrzebu. Są tym zaciekawione i nie powinniśmy im tej ciekawości zabraniać. Kiedy są nieco starsze często nie potrafią pokazać swojego żalu. Mogą wtedy zamykać się w sobie i na własną rękę próbować uporać się ze swoim smutkiem i rozpaczą. "Dla dorosłych to powinien być znak, żeby ten smutek musimy nazwać, wydobyć go i pomóc mu się z tym smutkiem uporać" – uważa specjalistka i która poleca, by sięgać do książek, które poruszają tę tematykę:

•     “Serce w butelce” O. Jeffers, wyd. Tekturka;
•     “Pan Stanisław odlatuje” J. Bednarek, P. Pawlak wyd. Nasza księgarnia;
•     “Czy ten smutek kiedyś minie” D. Geisler,  wyd. Jedność;
•     “Żegnaj panie Muffinie” U. Nilsson, A. Clara-Tildholm, wyd.  Ene  due rabe;
•     “Niezłe ziółko” B. Kosmowska, wyd. Literatura.

Lęk i strach u dzieci

Dziecięcego lęku nie wolno bagatelizować i deprecjonować, a tym bardziej wyśmiewać. Jest on naturalną reakcją na niebezpieczne i zagrażające sytuacje. Lęk może ujawniać się w różnych sytuacjach (np. lęk przed rozstaniem z rodzicami), czasem może wręcz przybierać formę fobii (np. arachnofobia, nyktofobia) lub zaburzeń lękowych. Ważne jest, żeby tego nie ignorować i w żadnym wypadku nie stosować terapii szokowej. Pomaga mądre wsparcie, racjonalizowanie i wyjaśnianie dzieciom na spokojnie tego, z czym się mierzą.

I znowu z pomocą przychodzą książki:

•     “Billy i potwór” B. Stenberg, M. Lepp, wyd. EneDueRabe;
•     “Laszlo boi się ciemności” L. Snicket, wyd. Filia;
•     “Pazurzak” M del Mazo, Ch.Pardi, wyd. Tako;
•     “Księga cieni”, P. Meesukhon, wyd. Cykada.

Czytając dziecku zaspokajamy jego potrzeby emocjonalne, wspieramy jego rozwój, a przy tym dajemy mu radość i cudowne wspomnienia. Doceńmy ten sposób wspólnego spędzania czasu. Nie zapominajmy, że czytanie buduje też więź między rodzicem i dzieckiem, a to jedna z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka i silny fundament na przyszłe życie.

Monika Wysocka, zdrowie.pap.pl

Źródło: Famiga.pl

Źródło informacji: Serwis Zdrowie