W Wielkiej Brytanii dorosły z celiakią na tę diagnozę czeka ok. 13 lat. W Polsce - nie wiadomo, ale wielu doświadcza podobnego problemu: latami tuła się od lekarza do lekarza, nie mogąc znaleźć przyczyny swoich dolegliwości.

Skarżą się na ciągłe zmęczenie, każdą trasę planują z uwzględnieniem toalet po drodze (biegunka), męczą ich bóle brzucha i głowy, omdlewają, odczuwają drgania mięśni. Takie objawy mogą wskazywać na celiakię. Nie jest to choroba częsta – choruje jedna osoba na 100, ale wiele z nich nie ma tej świadomości. Kiedyś uważano, że celiakię rozpoznaje się tylko w dzieciństwie (wówczas częstym objawem jest niskorosłość), teraz nierzadko diagnoza celiakii jest stawiana u sześćdziesięciolatków.

Co to jest celiakia?

Polska nazwa to choroba trzewna. Zaliczana jest do grupy chorób z autoimmunizacji, czyli polega na tym, że układ odpornościowy atakuje własne komórki. Ma genetyczne podłoże i charakteryzuje się trwałą nietolerancją glutenu, czyli białka występującego w niektórych zbożach. Białko to u celiaków doprowadza do zaniku kosmków jelitowych – małych wypustek w jelicie cienkim, przez które wchłaniane są składniki odżywcze. W efekcie pacjent, nawet jeśli utrzymuje prawidłowy sposób żywienia, jest niedożywiony i słabnie.

Czy celiakię można wyleczyć?

Nie. Ale można z nią dobrze żyć, pod warunkiem, że stosuje się przez całe życie restrykcyjną dietę bezglutenową – jedyny w tej chorobie lek. Dieta musi być bardzo restrykcyjna, bo okruch zwykłego chleba powoduje stan zapalny w jelitach i przykre dolegliwości.

Nie wolno zatem na przykład kroić bezglutenowego chleba tym samym nożem i na tej samej desce, których używamy do krojenia „zwykłego” chleba, czy smażyć glutenowe kotlety razem z bezglutenowymi.

Jakie są objawy celiakii?

Jest ich bardzo wiele, albo prawie wcale.

- Choroba ma bardzo szerokie spektrum objawów. Przy czym jest grupa osób, która nie ma żadnych, a dowiadują się wtedy, kiedy celiakia daje już poważne powikłania – mówi dr hab. Piotr Dziechciarz z Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Te powikłania to na przykład nowotwory jelita cienkiego czy chłoniak, albo przedwczesna osteoporoza.

- Na osteoporozę chorują najczęściej osoby około 70. roku życia, podczas gdy u celiaków do osteoporozy dochodzi wcześniej – mówi ekspertka.

Diagnostykę w celu wykluczenia lub potwierdzenia celiakii należy rozważyć z lekarzem w sytuacji:

• Anemii, zwłaszcza z niedoboru żelaza, która nie daje się wyleczyć za pomocą przyjmowania doustnie tabletek z żelazem (ponieważ dochodzi do zaniku kosmków jelitowych, żelazo się nie wchłania);
• Anemii megaloblastycznej, nie poddającej się leczeniu za pomocą tabletek (powstaje wskutek niedoboru witaminy B12, która również jest wchłaniana w jelicie cienkim – w razie zaniku kosmków przestaje się wchłaniać)
• Problemów ze szkliwem – wskutek zaburzeń wchłaniania zęby także padają ofiarą niedostatecznego dostarczania składników odżywczych
• Zaburzeń psychicznych, zwłaszcza zespołów depresyjnych (celiakia jest chorobą zapalną, a stany zapalne są jednym z czynników ryzyka rozwoju depresji; nadto mózg potrzebuje odpowiedniej porcji składników odżywczych, w tym – tłuszczu, które w celiakii się nie wchłaniają należycie);
• Częstych biegunek, zwłaszcza tłuszczowych (stolec jest płynny, szklisty, zwykle o jasnej barwie i o bardzo nieprzyjemnym zapachu; trudno go spłukać z muszli klozetowej);
• Łamliwości kości
• Ataksji – zaburzenia koordynacji rąk, rzadziej nóg, drżenia mięśni. 

Jak się stawia diagnozę celiakii?

U dorosłych ostatecznym potwierdzeniem jest badanie histopatologiczne wycinków pobranych z jelita cienkiego podczas gastroskopii. Zwykle wcześniej gastroenterolog zleci badania z krwi, żeby oznaczyć przeciwciała:

- przeciwko endomysium mięśni gładkich (EmA)

- przeciwko transglutaminazie tkankowej (tTG).

Jest również test genetyczny HLA DQ2/DQ8. Jego ujemny wynik praktycznie wyklucza możliwość celiakii. Przed postawieniem diagnozy nie należy przechodzić na dietę bezglutenową.

U dzieci w razie dodatniego wyniku testu genetycznego, podwyższonego miana tTG (ponad 10 razy ponad normę), obecności EmA w odrębnej próbce krwi i objawów klinicznych celiakii lekarz może podjąć decyzję o odstąpieniu od biopsji jelita cienkiego.

Kto jeszcze powinien rozważyć badania w kierunku celiakii?

Choroba trzewna „lubi” towarzystwo pewnych schorzeń. Dlatego warto z lekarzem porozmawiać o rozważeniu testów w kierunku celiakii w sytuacji:

• Cukrzycy typu I
• Autoimmunologicznych chorób tarczycy
• Zespołu Downa
• Zespołu Turnera
• Zespołu Wiliamsa
• Niedoboru całkowitego IgA.

Na celiakię bardziej narażeni są też krewni I stopnia osoby chorej.

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronie internetowej Polskiego Stowarzyszenia Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej . 

Justyna Wojteczek (zdrowie.pap.pl)