W pierwszych wiekach chrześcijaństwa następcę świętego Piotra wybierali duchowni, biskupi oraz lud Rzymu i najbliższych okolic, potem - kardynałowie. W miarę upływu czasu wybór papieża był coraz bardziej precyzowany i uniezależniany od wpływów zewnętrznych. Do VIII wieku wybór papieża był zatwierdzany przez cesarzy.
Jak przypominał ks. prof. Walkusz, historyk Kościoła z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego (http://www.kul.lublin.pl) niezależność wyboru papieża uznał w roku 817 cesarz rzymski Ludwik I Pobożny.
WYBORY PAPIESKIE POD PRESJĄ
Aż do XI wieku wybory papieskie odbywały się bardzo często pod presją możnych rodów rzymskich. Później na wybór papieża istotny wpływ miał cesarz niemiecki, a następnie monarchie katolickie. Mogły one zgłaszać tzw. ekskluzywy. "Było to prawo wykluczenia niepożądanego kandydata. Takie ekskluzywy zgłaszane były przede wszystkim przez Austrię, Hiszpanię, Francję. Ostatecznie zniósł je dopiero papież Pius X w 1904 roku" - dodaje ksiądz profesor.
Prawo wyboru papieża przez kardynałów zadekretował papież Mikołaj II w 1059 r. Natomiast papież Grzegorz X ogłosił w 1274 r. konstytucję apostolską, która określała zasady wyboru, m.in. reguły obowiązujące kardynałów, sposób urządzania pomieszczeń, w których dokonywano wyboru.
NAJDŁUŻSZY WAKAT W STOLICY APOSTOLSKIEJ
"Przed wyborem Grzegorza X wakat w stolicy apostolskiej trwał bodaj najdłużej - 3 lata, dlatego, że elektorzy wybierający papieża nie mogli się zdecydować. Obywatele miasta mieli już dość przeciągającego się wyboru i zagrozili kardynałom, że jeżeli nie wybiorą papieża, to zostaną zamknięci i wstrzymane im będzie jedzenie, tylko chleb, woda i wino w umiarkowanych ilościach" - informuje ks. prof. Walkusz.
"Tradycja mówi, że aby przyspieszyć ten wybór zdjęto nawet powały dachu, żeby warunki atmosferyczne, na przykład deszcz, przynaglały kardynałów do wyboru. Stąd właśnie papież Grzegorz X, wybrany po tych wszystkich perypetiach, zarządził, że kardynałowie powinni być zdyscyplinowani" - dodaje.
KONKLAWE ZNACZY POD KLUCZEM
Z konstytucji apostolskiej Grzegorza X pochodzi termin konklawe, co znaczy dosłownie pod kluczem, pod zamknięciem. "Chodziło też o to, żeby nie było żadnych nacisków z zewnątrz. Jeszcze przy wyborze Jana Pawła I nie można było okien odsłaniać i otwierać, ten kontakt ze światem musiał być maksymalnie przerwany" - wyjaśnia ksiądz profesor.
Zarządzenia Grzegorza X stanowiły podstawę dla dalszych modyfikacji i precyzowania reguł wyboru papieża. "Od tego czasu ceremoniał i porządek konklawe niewiele się zmienił. Zmienił się w szczegółach, ale w istotnej strukturze materii pozostał bez zmian" - zaznacza ks. prof. Walkusz.
KSZTAŁTOWANIE PROCEDUR WYBORU
Papieże aktualizowali procedury wyboru. Miedzy innymi Juliusz II w 1505 r. w swojej bulli określił, że wybór symoniacki, czyli będący skutkiem przekupstwa, jest nieważny. Papież Pius XI w 1922 r. zdecydował o wydłużeniu czasu, w którym należy rozpocząć konklawe z 10 do 15 dni po śmierci papieża. Jan Paweł II wydłużył ten czas do 20 dni.
W ciągu wieków zmieniała się liczba kardynałów wybierających papieża. W wiekach średnich wahała się od 10 do 30. Papież Sykstus V (1585 - 1590) ustalił maksymalną liczbę kardynałów na 70, Jan XXIII podwyższył ją do 80, a jego następca Paweł VI w 1975 r. do 120.
Piusa XI w 1922 r. wybierało 53 kardynałów, wśród których większość stanowili Włosi. Piusa XII w 1939 r. wybierało 62 kardynałów, Jana Pawła II w 1978 r.- 111 kardynałów, w tym 26 Włochów. "To kolegium staje się coraz bardziej internacjonalne, a przewaga Włochów jest systematycznie łamana" - dodaje ks. Walkusz. Prawo wyboru następcy Jana Pawła II miało 117 kardynałów, z których 58 pochodziło z Europy, 21 z Ameryki Łacińskiej, 14 z Ameryki Północnej, 11 z Afryki, 11 z Azji i po jednym z Australii i Nowej Zelandii.
ZMIANY JANA PAWŁA II
Jan Paweł II w konstytucji apostolskiej z 1996 r. określił, że wybór papieża może odbywać się tylko przez głosowanie. "Wcześniej zasadniczo było to głosowanie, ale dopuszczano inne możliwości wyboru na przykład przez aklamację albo przez kompromis" - dodaje ks. Walkusz.
Jan Paweł II wprowadził też zmianę polegającą na tym, że kardynałowie mogą ze sobą rozmawiać. "Tu myślę, że chodzi o to, żeby ta decyzja była dojrzała. Fizycznie wybierają ludzie, ale nie wolno nam zapominać, że choć to człowiek wybiera, to Pan Bóg ma swoje plany" - zaznacza ks. Walkusz.
INGRES ZAMIAST KORONACJI
Z objęciem rządów w kościele do niedawna łączyła się koronacja. Ostatnim papieżem koronowanym był papież Paweł VI, wybrany 1963 r. Teraz koronację zastąpił ingres, czyli uroczyste rozpoczęcie pontyfikatu.
Papież zasadniczo nie przekraczał granic Watykanu a jego środkiem lokomocji była lektyka papieska, nazywana sedia gestatoria. Ostatnim, który jej używał, był poprzednik papieża Polaka, Jan Paweł I. Jan Paweł II nie wsiadał już do lektyki.
Z reguły nowowybrany papież przybiera nowe imię. Jest to tradycja, która ma podstawy biblijne. Jezus swemu następcy zmienił imię z Szymona na Piotra. "To jest pewien symbol, że ten człowiek, który ma kierować Kościołem przechodzi jakby drugie narodzenie. Papieże obierając imię sygnalizują tym samym, jaki będzie program ich działania, na kim się będą wzorować" - tłumaczy ks. Walkusz. "Jan Paweł I był pierwszym, który przybrał dwa imiona. Nikt z papieży nie wybrał sobie imienia Piotr" - dodał ks. prof. Walkusz.
SŁOWNICZEK NIEKTÓRYCH POJĘĆ ZWIĄZANYCH Z WATYKANEM
VERE PAPA MORTUUS EST - łac. dosł. "Zaprawdę papież umarł". To ceremonialna formuła, którą wypowiada kardynał kamerling po oficjalnym stwierdzeniu zgonu papieża.
KARDYNAŁ KAMERLING - włos. camerlengo lub camerlingo (łac. camerarius) - szambelan. W czasie pontyfikatu jest to skarbnik kolegium kardynałów. Podczas "sede vacante" zarządza całym Kościołem w zastępstwie papieża.
SEDE VACANTE - łac., w swobodnym tłumaczeniu "wolne miejsce". Jest to czas, w którym po śmierci papieża i przed wyborem następnego urząd papieski pozostaje nieobsadzony. W tym czasie tracą swoje stanowiska również wszyscy inni urzędnicy watykańscy z wyjątkiem kardynała kamerlinga.
UNIVERSI DOMINICI GREGIS - łac. dosł. "Całego Pańskiego stada...". Jest to tytuł Konstytucji Apostolskiej, zawierającej szczegółowe rozporządzenia dotyczące wyboru nowego papieża, ogłoszonej przez Jana Pawła II w roku 1996. Tytuł, podobnie jak w encyklikach, pochodzi od pierwszych słów tekstu, którego pierwsze zdanie brzmi: "Całego Pańskiego stada pasterzem jest Biskup Rzymu".
PAPABILE (włos., l.mn. "papabili") - dosł. "ten, który może zostać papieżem". Są to kardynałowie, których uważa się za najbardziej prawdopodobnych kandydatów na papieża. Powszechnie znane powiedzenie głosi jednak: "Kto wchodzi na konklawe papieżem, wychodzi kardynałem".
KARDYNAŁ IN PECTORE - łac., dosłownie kardynał "w sercu" (pectus - pierś, serce). Jest to kardynał, którego mianuje papież, jednak z ważnych powodów nie ujawnia jego nazwiska i zachowuje je "w sercu".
KONKLAWE - łac. conclave, dosł. pod kluczem (con - z, clavis - klucz). To zgromadzenie kardynałów, którego celem jest wybór papieża. Na ostatnim konklawe wszyscy purpuraci pozostawali przez czas obrad w pomieszczeniu z zaplombowanymi oknami i symbolicznie zabitymi drzwiami. Nocowali też na miejscu, w zaimprowizowanych sypialniach. Według złagodzonego "ordo rituum conclavis", zatwierdzonego przez papieża w 1998 r., uczestnicy konklawe będą mieszkać na terenie Watykanu w domu-hotelu św. Marty i będą mogli poruszać się po Watykanie.
ORDO RITUUM CONCLAVIS - łac. porządek rytuałów konklawe.
SCRUTINIUM - łac. "głosowanie" kardynałów podczas konklawe. Scrutinium zastąpiło dawne formy wybierania papieża: "per acclamationem seu inspirationem" (przez jednomyślność, czyli z natchnienia) i "per compromissum" (przez kompromis, ugodę).
ELIGO IN SUMMUM PONTIFICEM - łac., dosłownie "wybieram na najwyższego kapłana". Formuła wypisana na karcie do głosowania przeznaczona dla kardynałów wybierających papieża.
PONTIFEX MAXIMUS - łac., dosł. "najwyższy kapłan". Był to najwyższy kapłan w starożytnym państwie rzymskim. Obecnie tytuł ten nadawany jest papieżowi.
PONTYFIKAT - pochodzi z łac. pontifex (kapłan). Słowo oznaczające godność papieską i czas sprawowania rządów przez papieża.
HABEMUS PAPAM - łac. "mamy papieża" - słowa, którymi kardynał diakon powiadamia wiernych zgromadzonych na Placu św. Piotra w Rzymie o dokonaniu wyboru nowego papieża.
URBI ET ORBI - łac., dosł. "miastu i światu". Miastem, o którym mowa w tej formule, jest Rzym. Jest to uroczyste błogosławieństwo papieskie.
TOTUS TUUS - łac. "cały twój". Zwrot do Matki Boskiej. Karol Wojtyła wybrał te słowa na swoją dewizę wraz ze święceniami biskupimi przyjętymi w katedrze na Wawelu 28 września 1958 r. Zwrot ten pochodzi z modlitwy poświęcenia się Pannie Maryi św. Ludwika Grignion de Montfort, XVIII-wiecznego kaznodziei francuskiego.
PAP - Urszula Jabłońska, Renata Chrzanowska
Źródło informacji: PAP, https://naukawpolsce.pap.pl/
reo
